Czy uzależnienie od pornografii to mit stworzony na potrzeby biznesu terapeutycznego?
Pornografia to potężny biznes. Jeden z najpopularniejszych portali dostarczających pornografię publikuje co roku raport dotyczący zgromadzonych zasobów i użytkowników. W 2017 roku portal odwiedzono 28,5 miliarda razy, a jego klienci spędzili tam łącznie ponad pół miliona lat. (W ciągu jednego roku). Warto uświadomić sobie, że jest to jednocześnie tylko jeden z wielu dostawców internetowej pornografii.
Skoro istnieje taki zalew pornografii, nic dziwnego, że staje się przedmiotem badań naukowych. Poza badaniami wykazującymi rozległe negatywne skutki oglądania pornografii (zarówno jeśli chodzi o zdrowie psychiczne jak fizyczne, a także relacje społeczne) pojawiają się próby dowiedzenia, że oglądanie pornografii nie jest problemem, a jedynym problemem jest panika moralna. Być może nawet badania nie są prowadzone z takim zamiarem, jednak od razu są w ten sposób wykorzystywane.
Do takich badań należy publikacja J. Grubbsa i zespołu z 2015 r. [1] Artykuł opisuje trzy badania, które w sumie objęły 636 osób. Już samo spojrzenie na uczestników mówi nam co nieco o tym, dlaczego badanie trudno uznać za reprezentujące trendy w ogóle populacji. 428 badanych to studenci psychologii (pozostali to osoby rekrutowane online, z bazy danych pracowników wykonujących drobne prace dla firmy prowadzącej sprzedaż internetową). Studenci psychologii sami w sobie stanowią bardzo specyficzną grupę, trudno ich uznać za reprezentatywnych dla ogółu populacji. Jednak nie jest to jedyny mankament. Są to grupy niewielkie. Ma to o tyle znaczenie, że większość korelacji wystąpiła na poziomie istotności α=0,01 (a niektóre nawet α=0,05). Choć jest to poziom w statystyce uznawany za istotny, oznacza możliwość błędu pomiaru 1-5% Może się to wydawać niewiele, jednak przy nielicznych próbach (a z takimi mamy do czynienia w omawianych badaniach), częstość występowania błędnego rezultatu będzie większa. W praktyce oznacza to, że badanie takie może wskazać istnienie zależności, która faktycznie w populacji generalnej nie występuje.
Oznacza to, że nawet przy dużej dozie dobrej woli, wyniki badań należy uznać za zaledwie sugerujące pewne możliwości. Aby na ich podstawie formułować jakiekolwiek zalecenia (na przykład terapeutyczne) należałoby je powtórzyć na dużej populacji i to bardziej reprezentatywnej niż studenci psychologii.
Przechodząc do meritum, zakresu badania. Czynniki, które zostały włączone do analizy jako mogące wpłynąć na wyniki to poziom neurotyczności, płeć, poziom deklarowanej samokontroli i tendencji do pozytywnej autoprezentacji. Ponieważ te zmienne były pod kontrolą, można mieć pewność, że nie powstały zafałszowania wyników badan jeśli chodzi o wpływ neurotyczności uczestników itd. Nie wzięto pod uwagę wpływu orientacji seksualnej, choć wśród badanych osoby nieheteroseksualne stanowiły nieproporcjonalny do ogółu populacji odsetek. (między 8% a 17% w badaniach Grubbsa, w ogóle populacji 1,5% -5%). Być może w tym konkretnym przypadku akurat orientacja seksualna nie miała znaczenia, jest to jednak czynnik, który warto byłoby uwzględnić w dalszych badaniach.
Okazało się, że osoby uzależnione od pornografii a zarazem religijne mają większe poczucie winy i odczuwają większy poziom stresu niż osoby, które nie nie są religijne. Co ważne – między obiema grupami nie wystąpiły różnice jeśli chodzi o czas poświęcony oglądaniu pornografii.
Czyli, dla przykładu: analizujemy dwie osoby, które obie spędzają 5 godzin dziennie na oglądaniu pornografii. Pierwsza jest religijna a zarazem uzależniona, druga z kolei jest niereligijna. Pierwsza będzie przeżywała większe poczucie winy i stresu niż druga.
Wnioski wysnuwane z tych wyników mówią o jatrogennym wpływie religijności oraz przekonania o uzależnieniu na doświadczenia konsumenta pornografii. Określenie „jatrogenny” oznacza, że choroba, cierpienie powstaje wskutek działań teoretycznie mających komuś pomóc. A zatem to dopiero nadanie „etykietki” osoby uzależnionej od pornografii oraz negatywna ocena moralna oglądania pornografii powoduje stres, nie ilość godzin poświęconych oglądaniu pornografii.
Badanie koncentrowało się wyłącznie na jednej rzeczy: poczuciu winy związanym z oglądaniem pornografii. Jest jednak oczywiste, że ktoś kto uważa oglądanie pornografii za rzecz normalną, moralnie obojętną, zwykłą rozrywkę, porównywalną do np. oglądania filmu fabularnego nie będzie miał z tego powodu poczucia winy!
Badanie w ogóle nie brało pod uwagę innych konsekwencji oglądania pornografii – np. jej destrukcyjnego wpływu na relacje z osobami bliskimi[2], funkcjonowania seksualnego (jednym ze stwierdzonych w innych badaniach rezultatów oglądania pornografii są zaburzenia potencji[3]), zmian w postawach dotyczących przemocy wobec kobiet (kolejna dobrze udokumentowana zależność, wykazująca iż im więcej oglądania pornografii tym większa akceptacja gwałtów i przemocy wobec kobiet [4]), konsekwencji uzależnienia w postaci zmian rodzaju bodźców wywołujących podniecenie seksualne u odbiorców [5].
Warto tu zwrócić uwagę na doniesienia seksuologów, że coraz częściej trafiają do nich osoby, którym wskutek oglądania coraz „ostrzejszych” rodzajów pornografii zmienił się zakres bodźców podniecających ich seksualnie. A zatem są to ludzie, którzy kiedyś oglądali zwykłą, damsko-męską pornografię, lecz dziś odczuwają podniecenie wyłącznie oglądając sceny gwałtu, lub pornografię pedofilną. Oznacza to, że skutków oglądania pornografii nie da się ograniczyć do kwestii odczuwania lub nie poczucia winy i stresu.
W artykule pominięto też całkowicie szereg badań [6] wykazujących neurobiologiczne podstawy uzależnienia od pornografii. Uzależnienie zostało potraktowane wyłącznie jako negatywna „etykietka” wprowadzająca użytkowników pornografii w poczucie winy.
Ciekawe na tym tle jest stawianie tezy, że uzależnienie od pornografii jest sztuczną etykietą stworzoną na potrzeby rozwijającego się „przemysłu terapeutycznego”, promowanego szczególnie przez religijnych fundamentalistów. A zatem to nie jest tak, że ludzie poświęcają w ciągu roku pół miliona lat na oglądaniu pornografii na jednym tylko portalu, a potem część z nich zaczyna zauważać negatywne skutki tego procederu w swoim życiu i zaczyna szukać pomocy. To jest tak, że terapeuci zwęszyli nowy rynek i wzbudzają w ludziach poczucie winy, by sprzedać im swoje usługi.
Co można na to odpowiedzieć? Podstawą skutecznej terapii jest zauważenie zniewolenia, zauważenie automatyzmów prowadzących do tego, że osoba uzależniona sięga po niezdrowe sposoby radzenia sobie ze stresem i problemami. Tymi niezdrowymi sposobami mogą być zarówno uzależnienia od substancji, jak uzależnienia behawioralne. W praktyce eliminacja pojęcia „uzależnienia” jako sztucznego konstruktu, jatrogennej etykiety powoduje, że dana osoba uznaje, że oglądanie pornografii nie ma związku z doświadczanymi przez niego problemami.
Dla ilustracji można podać konkretny przykład: mężczyznę, któremu wskutek uzależnienia gust seksualny zmienił się i podniecają go dziś wyłącznie sceny, w których aktowi seksualnemu towarzyszy przemoc fizyczna. Na to nie godzi się jego żona. Przyjmując uzależnienie za realne, wiadomo jakie kroki należy podjąć, by uzdrowić seksualność. Gdy uznajemy uzależnienie za „etykietę”, należy przyjąć, że problem leży po stronie żony, która powinna stać się bardziej otwarta na propozycje „eksperymentów seksualnych” proponowanych przez męża. Jedynym problemem jest taka realizacja jego fantazji, by nie skończyło się to wizytą w szpitalu. A zatem zgodnie z tą „logiką” to nie korzystanie w pornografii powoduje problem w relacji z żoną, a jej „zahamowania seksualne”.
Czy możemy spodziewać się kolejnych doniesień naukowych, w których badanie starannie wyselekcjonowanych aspektów korzystania z pornografii służyć będzie promowaniu tezy, że jest to rozrywka jak każda inna, a jedyny sprzeciw wobec pornografii jest motywowany fanatyzmem religijnym, czy chęcią zarobieniu na sztucznie wykreowanym problemie?
Aktualizacja grudzień 2018: Oczywiście. Szczegółowe omówienie problemu już wkrótce.
Bogna Białecka, psycholog
BIBLIOGRAFIA:
[1] J. Grubbs i inn. „Transgression as Addiction: Religiosity and Moral Disapproval as Predictors of Perceived Addiction to Pornography” Archives of Sexual Behavior. 44 (1) ·2015, s. 125-136
[2] Bergner, R. M., & Bridges, A. J. (2002). The Significance Of Heavy Pornography Involvement For Romantic Partners: Research And Clinical Implications. Journal Of Sex And Marital Therapy, 28, 193-206.
Braithwaite, S. R., Coulson, G., Keddington, K., & Fincham, F. D. (2015). The Influence Of Pornography On Sexual Scripts And Hooking Up Among Emerging Adults In College. Archives Of Sexual Behavior, 44(1), 111-123.
Maddox, A. M., Rhoades, G. K., & Markman, H. J. (2011). Viewing Sexually-Explicit Materials Alone Or Together: Associations With Relationship Quality. Archives Of Sexual Behavior, 40(2), 441-448.
Minarcik, J., Wetterneck, C. T., & Short, M. B. (2016). The Effects Of Sexually Explicit Material Use On Romantic Relationship Dynamics. Journal Of Behavioral Addictions, 5(4) 700-707.
Poulsen, F. O., Busby, D. M., & Galovan, A. M. (2013). Pornography Use: Who Uses It And How It Is Associated With Couple Outcomes. Journal Of Sex Research 50(1), 72-83.
Resch, M. N., & Alderson, K. G. (2014). Female Partners Of Men Who Use Pornography: Are Honest And Mutual Use Associated With Relationship Satisfaction? Journal Of Sex And Marital Therapy, 40(5), 410-424.
Sun, C., Bridges, A., Johnason, J., Ezzell, M., (2014). Pornography And The Male Sexual Script: An Analysis Of Consumption And Sexual Relations. Archives Of Sexual Behavior, 45, 1-12.
Yucel, D. & Gassanov, M. A. (2010). Exploring Actor And Partner Correlates Of Sexual Satisfaction Among Married Couples. Social Science Research, 39(5), 725-738.
Zillman, D. & Bryant, J. (1988) Pornography’s Impact On Sexual Satisfaction. Journal Of Applied Social Psychology, 18, 438-453.
[3] Angres, D. H. & Bettinardi-Angres, K. (2008). The Disease Of Addiction: Origins, Treatment, And Recovery. Disease-A-Month 54: 696–721;
Doidge, N. (2007). The Brain That Changes Itself. New York: Penguin Books.
Park, B. Y., Et Al. (2016). Is Internet Pornography Causing Sexual Dysunction? A Review With Clinical Reports, Behavioral Sciences, 6, 17.
Love, T., Laier, C., Brand, M., Hatch, L., & Hajela, R. (2015). Neuroscience Of Internet Pornography Addiction: A Review And Update, Behavioral Sciences, 5(3), 388-433.
Volkow, N. D., Koob, G. F., & McLellan, A. T. (2016). Neurobiological Advances From The Brain Disease Model Of Addiction. New England Journal Of Medicine, 374, 363-371.
[4] Allen, M., Emmers, T., Gebhardt, L., and Giery, M. A. (1995). Exposure to Pornography and Acceptance of the Rape Myth. Journal of Communication 45, 1: 5–26.
Boeringer, S. B. (1994). Pornography and Sexual Aggression: Associations of Violent and Nonviolent Depictions with Rape and Rape Proclivity. Deviant Behavior 15, 3: 289–304
Check, J. and Guloien, T. (1989). The Effects of Repeated Exposure to Sexually Violent Pornography, Nonviolent Dehumanizing Pornography, and Erotica. In D. Zillmann and J. Bryant (Eds.) Pornography: Research Advances and Policy Considerations (pp. 159–84). Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum Associates;
Corne, S., et al. (1992). Women’s Attitudes and Fantasies About Rape as a Function of Early Exposure to Pornography. Journal of Interpersonal Violence 7, 4: 454–61;
Gottingen, Germany: Hogrefe Verlag; Zillmann, D. (1989). Effects of Prolonged Consumption of Pornography. In D. Zillmann and J. Bryant (Eds.) Pornography: Research Advances and Policy Considerations (p. 155). Hillsdale, N.J.: L. Erlbaum Associates.
Hald, G. M., Malamuth, N. M., and Yuen, C. (2010). Pornography and Attitudes Supporting Violence Against Women: Revisiting the Relationship in Nonexperimental Studies. Aggression and Behavior 36, 1: 14–20;
Layden, M. A. (2010). Pornography and Violence: A New look at the Research. In J. Stoner and D. Hughes (Eds.) The Social Costs of Pornography: A Collection of Papers (pp. 57–68). Princeton, NJ: Witherspoon Institute;
Milburn, M., Mather, R., and Conrad, S. (2000). The Effects of Viewing R-Rated Movie Scenes that Objectify Women on Perceptions of Date Rape. Sex Roles 43, 9 and 10: 645–64;
Ohbuchi, K. I., et al. (1994). Effects of Violent Pornography Upon Viewers’ Rape Myth Beliefs: A Study of Japanese Males. Psychology, Crime, and Law 7, 1: 71–81;
Weisz, M. G. and Earls, C. (1995). The Effects of Exposure to Filmed Sexual Violence on Attitudes Toward Rape. Journal of Interpersonal Violence 10, 1: 71–84;
Zillmann, D. (2004). Pornografie. In R. Mangold, P. Vorderer, and G. Bente (Eds.) Lehrbuch der Medienpsychologie (pp.565–85).
[5] NoFap Survey http://www.reddit.com/r/NoFap/comments/updy4/rnofap_survey_data_complete_datasets/
Morgan, E. M. (2011). Associations Between Young Adults’ Use Of Sexually Explicit Materials And Their Sexual Preferences, Behaviors, And Satisfaction. Journal Of Sex Research, 48(6), 520-530.
Paul, P. (2010). From Pornography to Porno to Porn: How Porn Became the Norm. In J. Stoner and D. Hughes (Eds.) The Social Costs of Pornography: A Collection of Papers (pp. 3–20). Princeton, N.J.: Witherspoon Institute.
Zillmann, D. (2000). Influence of Unrestrained Access to Erotica on Adolescents’ and Young Adults’ Dispositions Toward Sexuality. Journal of Adolescent Health 27, 2: 41–44.
[6] Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (2016). Liking, Wanting, And The Incentive-Sensitization Theory Of Addiction. American Psychologist, 71(8), 670-679.
Hilton, D. L., Watts, C. (2011). Pornography Addiction: A Neuroscience Perspective. Surgical Neurology International, 2: 19;
Hilton, D. L. (2013). Pornography Addiction—A Supranormal Stimulus Considered in the Context of Neuroplasticity. Socioaffective Neuroscience & Psychology 3:20767;
Love T, Laier C, Brand M, Hatch L, Hajela R. „Neuroscience of Internet Pornography Addiction: A Review and Update.” Behav Sci (Basel). 2015 Sep 18;5(3):388-433
Park, B. Y., Et Al. (2016). Is Internet Pornography Causing Sexual Dysfunctions? A Review With Clinical Reports. Behavioral Sciences, 6, 17.
Pitchers, K. K., Et Al. (2013). Natural And Drug Rewards Act On Common Neural Plasticity Mechanisms With DeltaFosB As A Key Mediator. Journal Of Neuroscience, 33(8), 3434-3442.
Voon, V., Et Al. (2014). Neural Correlates Of Sexual Cue Reactivity In Individuals With And Without Compulsive Sexual Behaviors, PLoS ONE, 9(7), E102419.